NGỘ NHẬN CHỮ NGHĨA
dongngan
Những ngày bao cấp nhà tôi ở trong Cầu Giấy, thi thoảng anh vẫn đến chơi. Học vị tiến sĩ về nôm Tày, thời ấy là hiếm. Anh thuộc dòng thế phiệt trâm anh nên sống cũng yếm thế bởi cái thời buổi lý lịch hàng đầu . Anh thích nói  chuyện, nhất là về nho học. Tôi chơi với anh  cũng chỉ vì chuyện chữ nghĩa. 
Một lần cao hứng thư pháp, tôi mài mực cùng anh thử bút. Anh viết “ Phong nguyệt vô biên”( gió trăng không biên giới), chữ như mây bay gió thổi. Giờ xem lại  thì không hẳn thế, nhưng lúc ấy thấy tuyệt làm sao. Anh lại viết “Mỹ nhân như ngọc” ca ngợi  người đẹp. Có bạn  nhà nho sau này  bàn: hay nhưng thô, lộ liễu quá. Nhưng chỉ là nhời bàn sau lưng.
Chúng tôi chơi với nhau thi thoảng như thế. Anh người viện Hán Nôm. Viện ấy nghiên cứu gì tôi không rõ, cũng như không tường việc của anh. Thời bao cấp, ai biết việc người nấy, chả mấy khi tìm hiểu làm gì. Rồi nghe anh nghỉ hưu, tiền nong chẳng  bao nhiêu. Anh nghèo, giống như giới trí thức ở ta, về chỉ trông vào đồng lương, còn biết kiếm gì ra tiền.
Năm đôi ba lần gặp, mỗi lần đều cùng nhau  nhâm nhi ly rượu trắng, chuyện vãn về nhân tình thế thái. Anh vẫn là người lành trong mắt tôi. Anh chẳng yêu ai nhiều , cũng chẳng ghét ai lắm, cứ nhàn nhạt bình bình như chén rượu cuối vế  lấy thêm.
Rồi vào ngày tết 2008 tôi bắt  gặp trên trang Multiply mấy tấm ảnh anh bị công an Văn Miếu  thu giấy bút. Chuyện ầm ĩ đến mức chính quyền phải lên tiếng dàn xếp xoa dịu dư luận. Mấy công an viên phường Văn Miếu đã hành động đúng như được đào tạo, cần là ra tay rất cương quyết. Còn anh lúc ấy râu tóc hom hem tã tượi, giấy bút tung tóe, bất lực. Phản ứng của dân mạng cũng gay gắt với thái độ giữ trật tự  kiểu vũ lực với người già..
Sau này mới  biết thêm, mấy năm trước anh là người  đầu tiên rải chiếu bên thềm  Văn Miếu cho chữ như thơ Vũ Đình Liên viết trong bài thơ “ ông đồ già”. Ngày  tết thì màu giấy điều và chữ nho dễ gợi cảm để nhớ lại cả một thời Hán học trị vì. Lúc ấy  viết chữ chưa có giá. Người chơi cũng vì tò mò , người viết cũng là quyến luyến với chữ nghĩa mà ra phơi nắng mưa, có thêm tí cải thiện.
Vài tết sau
Đám nho học ở đâu mọc ra như nấm gặp mưa rào. Văn Miếu bất ngờ thành cái chợ chữ và hơi đồng  đã đánh thức  người có chút vốn liếng nho học.
Từ đấy, tết tôi chăm ra. Mỗi lần ra gặp, anh bỏ bút ngồi cùng tôi trò chuyện lan man. Vẫn như xưa, anh có duyên ăn nói. Nhưng khẩu khí giờ khoáng đạt hơn nhiều. Tử vi người ta nói là lưu hà đóng ở miệng. Anh nói thì mọi người lắng nghe. Thực tình  cũng có cái chuẩn, cũng có cái là tán hạt tiêu cho dậy mùi. Nhưng dân ta đâu có sành về nho y lý số , nên nghe  thế nào cũng hay.
Sau đấy mấy năm.
Một lần tết ra chợ chữ. Lúc này chợ đông ngàn ngạt những người là người.Tôi len vào chiếu của anh định trò chuyện thì bỗng bị một thằng choai gạt ra. Lúc này tôi mới nhận ra anh có hai tiểu đồng, một nam một nữ. Anh thì viết, còn tiền nong thì chúng lo nhận. Anh đã bắt đầu có giá.
Tôi trừng mắt: Đừng láo nào, ông ấy là bạn tao, chúng mày định giở trò gì. Nghe tiếng ồn tôi quát nạt, anh ngẩng mặt lên xuýt xoa nửa đùa nửa thật: ông Đức à, vào đây, ông nói với hai tiểu yêu: đây là thủ trưởng  của tôi. (Chả là tôi là chi hội trưởng chi hội , hội Văn  hóa dân gian mà ông cùng sinh hoạt)! Hai đứa nhỏ im thóc, hết thói chó cậy chủ.
Sau lần ấy, mỗi mùa tết tôi không vào với anh nữa. Nhưng đi qua thấy chiếu chữ của anh rất đông. Đúng là xúm đông xúm đỏ. Nhưng nghe nói chữ anh cho giờ cứ phải dăm trăm. Là  đám tùy tòng lo, còn anh viết vô tư, như các thủ trưởng kí vô tư. Việc sau lưng có thư kí lo vậy.
Tôi có dự cảm anh đã bị đồng tiền làm hư, rồi được đám giúp việc góp thêm vào nữa. Anh cũng già đi nhiều, dù cuộc sống  ham vui dành cho anh trong tháng tết có dịp ra nơi đô hội cũng tốt. Anh trở nên một thương hiệu trong làng chữ thì giờ phải nhao theo nó và mặc nhiên thành giá. Âu cũng là thói thường của người đời. Anh đâu là tiên là phật!
Năm nay tôi không ra chợ chữ, nhưng  được một bạn trẻ tâm sự:
“ Năm nay ra xin chữ, thấy cụ treo biển" một chữ ngàn vàng". Hỏi ra mới biết chữ ngàn vàng nhưng cụ chỉ lấy giá 1 chỉ vàng. Đành dời đi vì năm nay duyên hơi hơi mỏng!”
Tôi bảo: Cụ ấy bị bọn đệ tử lũng đoạn rồi, giờ cũng hư hỏng theo tiền và ngộ nhận về năng lực của mình, chú bỏ là phải
Cậu ấy nói thêm:
“ Thực lòng cháu mong các giá trị tinh thần được trân trọng và cũng đáng giá nếu có thể quy ra tiền. Và người làm nghệ thuật có thể sống khỏe với nghiệp của mình. Nhưng sao ấy nhỉ? Tại cháu chưa đủ giàu để trả cho một thú vui tao nhã ngày xuân hả chú?”
Bạn trẻ ấy thật rộng lượng
Còn tôi, tôi buồn, buồn lắm vì bạn tôi anh ấy cũng trượt đi ra ngoài lằn ranh của  người có chữ nghĩa, cũng chỉ vì sự xưng tụng xung quanh mà anh thành ngộ nhận và tệ hơn, sự ngộ nhận đó đang được tung hô nên anh đang vui thú trong ánh hào quang giả tạo.
1/2/2020

Tôi còn nhớ trong lần trả lời chất vấn của cử tri Đà Nẵng về vấn đề Biển Đông và đòi lại Hoàng Sa - Trường Sa, phó CT quốc hội khóa 13 (2011 - 2016) Huỳnh Ngọc Sơn nói: "Chúng ta cũng đã nghĩ đến chuyện lấy lại, nhưng hiện nay thì chưa thể thực hiện được thì đời con cháu chúng ta sẽ làm việc đó." (Sic)

Câu trả lời này không khỏi làm cử tri băn khoăn. Vì sao hiện nay chưa thể thực hiện được? Điều gì ngăn trở chuyện đó? Nếu hiện nay không làm được thì liệu con cháu chúng ta sau này có làm được không?

Ông phó thủ tướng Vũ Đức Đam cũng có lần đã phát biểu tương tự như vậy.

Thế là bằng một lời nói nhẹ nhàng, họ đã đẩy hẳn trách nhiệm đòi đất nặng nề cho thế hệ  sau. Con cháu chúng ta sẽ phải oằn vai trả những món nợ quốc tế mà ông cha chúng đã vay (và đã gặm nhấm), nay lại thêm món nợ giang sơn quá lớn.

Tôi chợt liên tưởng đến câu nói nổi tiếng tương truyền là của vua Louis XV "Après moi, le déluge" (diễn giải ý: Sau khi ta chết, dù có xảy ra nạn hồng thuỷ cũng chẳng ảnh hưởng gì đến ta). Lẽ nào những lời phát biểu trên của những người có trách nhiệm lại hàm ý như vậy? 

Trong bài thơ “Trả ta sông núi”, nhà thơ Vũ Hoàng Chương đã viết:

Trả ta sông núi từng trang sử
Dân tộc còn nghe vọng thiết tha
Ngược vết thời gian, cùng nhắn nhủ:
Không đòi, ai trả núi sông ta?

Đúng vậy. Không đòi, ai trả núi sông ta?

Tại một trường trung học, một người thầy giáo muốn dạy cho học sinh hiểu về đặc quyền và thái độ xã hội, một khái niệm đôi khi còn khó hiểu với ngay cả người lớn. Ông tổ chức một trò chơi.

Đầu tiên, ông đặt trước bục giảng một thùng rác. Sau đấy, ông yêu cầu tất cả học sinh vo tròn một tờ giấy và ném vào thùng rác ấy:

- Các bạn là đại diện cho các tầng lớp của xã hội. Mỗi người đều có một cơ hội để trở nên giàu có và bước chân vào tầng lớp cao tầng, bằng cách ném cục giấy các bạn có trên tay vào cho bằng được thùng rác này, với điều kiện là bạn phải ngồi yên ở vị trí mình.

Các học sinh bắt đầu ném. Một số sự phàn nàn nhanh chóng xuất hiện, khi họ nhận thấy điều không công bằng của trò chơi này.

Rất nhanh, các em biết rằng những người ngồi bàn đầu là người có kết quả tốt hơn.

- Đấy chính là đặc quyền. Có phải những lời phàn nàn hầu như đều xuất phát từ phía sau không? Và các em cũng có nhận thấy những người ngồi phía trước đều không cảm thấy bận tâm về đặc quyền họ được hưởng không? Họ chỉ quan tâm đến viên giấy mình đã nằm trong thùng rác hay chưa. Đó cũng chính là cách người giàu suy nghĩ, thầy giáo trả lời.

- Các em ngồi đây, nhận được sự giáo dục này cũng chính là một đặc quyền. Chỉ hy vọng, các em hãy sử dụng đặc quyền ấy để phấn đấu đạt được những gì mình thực sự mong muốn, cũng như có cái nhìn bao dung hơn, với những người không được may mắn bằng.

- Các em thấy đấy, một số bạn ngồi khu vực đầu ném ra ngoài, đồng thời một số bạn ở khu vực phía sau nhưng lại ném thắng. Đó có thể là sự may mắn, có thể là biệt tài, như các bạn đang chơi bóng rổ thì sẽ ném tốt hơn. Cuộc sống vốn dĩ cũng vậy, cũng có một số đặc quyền còn vượt trội hơn đặc quyền xuất thân, ví dụ như nhan sắc, trí tuệ hay tài năng chẳng hạn…

Như thế, các em cũng phải hiểu, nếu phải sinh ra ở xuất phát điểm thấp, ngồi ở phía xa hơn và không có một biệt tài gì cả, bắt buộc các em phải cố gắng nhiều hơn, hoặc may mắn nhiều hơn, mới có thể đạt được sự sung túc. Hãy suy nghĩ về xuất thân và giấc mơ của chính mình. Lưu ý, suy nghĩ để cố gắng hơn chứ không phải suy nghĩ để bóp méo giấc mơ lại.

Còn riêng những em ngồi bàn đầu, có phải một số em ném không trúng không? Đúng vậy! Các em sinh ra trong môi trường tốt không có nghĩa là các em sẽ có kết thúc tốt. Các em chỉ có xác suất tốt hơn thôi.

Mọi rủi ro trong cuộc sống đều có thể sẽ tước đi đặc quyền của em bất kỳ lúc nào…

Nhưng, các em biết không, cái đánh mất đi, chắc chắn nhất, đó chính là thái độ của các em. Các em chểnh mảng các em sẽ phải trả giá. Cha mẹ các em có thể lo cho các em ngồi đây học, nhưng họ không thể nào học thay cho các em được.

Cuộc đời các em là do các em tự quyết định, các em luôn phải “tự ném” trong tất cả các quyết định sau này, khi các em đã có thể tự lập.

Cả lớp im lặng.

Thầy hỏi tiếp:

- Có bạn nào ngồi ở sau lớp ném trúng vào rổ không?

- Dạ, không ạ!

- Vậy tại sao mỗi lần vào lớp, các em đều cố ngồi thụt về phía sau, đùn đẩy nhau lên bàn đầu? Các cơ hội trong cuộc sống không phải lúc nào cũng đến.

Nếu giả sử, hôm nay chiếc rổ này đúng là cơ hội đổi đời thật sự, việc các em cứ rúm ró đằng sau lớp học thế kia, có phải là đã chối bỏ đặc quyền của mình hay không? Mà nếu đúng cái rổ này là cơ hội thật sự, thì nó sẽ không bự như vậy đâu.

Cơ hội thật sự trong cuộc sống rất khó tìm. Chúng ta có gần 30 học sinh, cái gọi là vị trí trung tầng của xã hội này cũng có thể chỉ dành cho một vài người trong đây thôi. Hãy luôn mang tâm thế sẵn sàng trong bất kỳ cơ hội được học hỏi nào!

Nào, thôi, bây giờ chúng ta sẽ qua tình huống tiếp theo. Thầy sẽ mang cái rổ này từ phía đầu lớp đi đến giữa lớp. Xong! Các em ngồi bàn đầu có ý kiến gì không?

- Kỳ quá thầy ơi!

- Thế còn các em, thầy mang đến sát bên em thế này, em có cảm giác như thế nào?

- OK! Thầy!

- Đúng đó! Thật ra, bất cứ hình thái xã hội nào cũng đều muốn hướng tới sự phát triển toàn diện hơn. Nhưng muốn và được cần rất nhiều thứ. Họ sẽ dịch chuyển các chính sách để mang lại tổng lợi ích nhiều hơn, theo – cách – họ – nghĩ. Tất nhiên điều đó sẽ tước đi đặc quyền của các tầng lớp khác.

Có hai điều cần lưu ý.

Điều đầu tiên, khi gặp bất kỳ sự kiện nào sau này, các em hãy cẩn thận với động cơ của họ. Khi một tầng lớp mất đi quyền lợi, hay cảm thấy không xứng với thứ mình nhận, cách nhìn nhận của họ sẽ rất tiêu cực. Đừng để sự tiêu cực ấy cuốn mất bản thân mình đi.

Bài học thứ hai, là chính thầy. Thầy chỉ dạy các em Toán, thầy không phải là nhà tâm lý học, nhân chủng học, phân loại học, địa hình học gì gì đó. Thầy mang rổ thầy đến đây là bởi vì thầy chỉ thấy đây là nơi phù hợp nhất. Có thể là do thầy thấy anh này đẹp trai, cô này đẹp gái, con bé này đi học đầy đủ, hay thằng này hay lau bảng cho thầy. Thầy cư xử hoàn toàn cá nhân. Thầy bước đến đây là do suy nghĩ và nhận thức thầy là đến đây. Sự phản đối của mấy đứa trên kia, thầy vốn không quan tâm. Thế, các em có nên dựa vào thầy không?

- Thật ra, “Ai từ bỏ tự do để đổi lấy an toàn là người không xứng đáng được tự do và cũng không xứng đáng được an toàn.”(Benjamin Franklin). Tự cường bản thân vẫn chính là phương pháp đúng đắn nhất. Đúng, quyết định của thầy vẫn có ảnh hưởng rất lớn đến các em! Nhưng không có nghĩa là các em hoàn toàn bị động với thầy. Các em có thể xun xoe nịnh nọt thầy, các em cũng có thể luyện kỹ năng “bắn rổ ba điểm”. Các em có thể ở lại. Các em có thể rời đi. Làm rắn, làm đại bàng, hay làm bọ chét trên thân đại bàng cũng được, thì các em cũng đã có cơ hội leo lên đỉnh. Chứ nếu mãi mãi bị động, mãi mãi phụ thuộc, e rằng rất khó! Vẫn là lưu ý, đã là tự chủ thì phải tự chủ trong tâm trí, tự chủ bằng tri thức của chính mình. Đừng vì một ý kiến phiến diện cá nhân mà quyết định, kể cả đó là ý kiến của thầy.

(St )

https://www.facebook.com/100001031285789/posts/3846365512074454/