NHÀ GIÁO DỤC VIỆT NAM: HỌC PHIỆT VÀ LÌ LỢM

Thời trẻ, sau khi học các thầy, tôi có tri thức nhưng cũng có luôn tinh thần học phiệt. Về tri thức, tôi từng nghĩ đã có bằng cấp, học vị thì tôi đã nắm chân lý. Hệ quả, tôi tưởng là thầy thì có quyền trấn áp hay chụp mũ tiếng nói khác là "vô đạo" hay không biết "tôn sư trọng đạo".

Một lần, học trò chỉ ra tôi nhầm lẫn về một tri thức nào đó, tôi mắng cho một trận. Sau về nhà xem lại, hoá ra tôi nhầm lẫn thật. Hôm sau lên lớp, tôi xin lỗi đứa học trò đó và xin lỗi cả lớp rồi đính chính tri thức.

Từ đó, tôi hiểu rằng tri thức là vô tận, học hỏi từ sách vở lẫn học hỏi từ cuộc sống, kể cả học từ học trò của mình. Nhiều giờ thảo luận, tôi ghi chép lại ý kiến của học trò, nhiều ý hay mà tôi chưa từng nghĩ ra.

Vậy là chấm dứt bệnh kiêu ngạo xem cái gì mình cũng biết và chấm dứt bệnh học phiệt. Từ đó tôi nghiên cứu dạy học phát triển năng lực của thế giới, từ nguồn gốc triết học đến tâm lý giáo dục học. Dạy học phát triển năng lực mà vẫn giữ tinh thần học phiệt thì kết quả là con số không!

Xem ra, việc xây dựng và thẩm định Chương trình đến làm Sách giáo khoa dạy học phát triển năng lực như hiện nay, Nhà nước, Quốc hội, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã giao cho những tên học phiệt khét tiếng, nói theo cách của dân gian là "giao trứng cho ác".

Bằng chứng, từ khi có sự phản ứng của dư luận, các nhà học phiệt càng học phiệt hơn. Họ không chịu tiếp nhận bất cứ ý kiến nào, dù ý kiến đó đàng hoàng trên tinh thần học thuật. Đã thế, trên nhiều trang của những người tham gia xây dựng chương trình, làm sách còn lớn tiếng chửi "vô thức đám đông", "hiệu ứng bầy đàn", "đám đông vô học", "đám đông thiếu hiểu biết", "đám đông a dua",... bất luận trong đó có những người hiểu biết, mà hiểu biết rất sâu, không chỉ rất sâu mà còn trải nghiệm thực tiễn về dạy học phát triển năng lực như tôi.

Đến lúc cực chẳng đã buộc phải trả lời phỏng vấn báo chí thì, dù nhã ngữ hơn, người đứng đầu là Tổng chủ biên hoặc Chủ tịch Hội đồng thẩm định vẫn coi dư luận và tiếng nói khác không ra gì. Không ai nhận ra mình sai. Vẫn bao biện hùng hồn rằng mình đã đúng.

Đọc các phần trả lời đó, tôi xin phép nói thẳng điều này. Thà các thầy đừng lên tiếng. Các thầy càng lên tiếng, tôi càng thấy rõ các thầy bị ngộ nhận tri thức nghiêm trọng. Ở bài này tôi chỉ hỏi một câu thôi sẽ thấy các thầy hở cả lưng. Rằng cách dùng từ ngữ có ảnh hưởng đến nội dung văn bản, và khi đã ảnh hưởng đến nội dung văn bản thì có ảnh hưởng đến tính giáo dục của văn bản không? Không cần nói các thầy không hiểu trẻ em, đối tượng của giáo dục, tức cái gốc của vấn đề dạy học, chỉ cần hỏi xoáy vào chuyên môn của các thầy đã đủ thấy các thầy lẫn lộn về tri thức của chính chuyên ngành mà mình đang được tôn vinh là đầu ngành. Thiếu hiểu biết về ngôn ngữ học mới dám nói mọi từ trong từ điển đều là phổ thông, từ "chả" đồng nghĩa với từ "không", "chẳng", từ "nhá" đồng nghĩa với "nhai", "tợp" đồng nghĩa với "ăn", "khổ mỡ" đồng nghĩa với "cục mỡ"... Thiếu hiểu biết về văn học mới nói tiếng kêu của con quạ là "quà quà" đã từng được nhà văn dùng, bây giờ bất luận ngữ cảnh nào cũng có thể dùng được; một truyện ngụ ngôn đã có, tự sửa tên Cáo thành Chó, sửa Kiến thành Gà... nội dung vẫn không thay đổi, vẫn đảm bảo tính giáo dục. Hiểu biết ngôn ngữ, văn học như vậy mà các thầy vẫn làm sách, dịch sách và dạy học về phong cách học, ngữ dụng học, ngôn ngữ học tình thái, thi pháp học... được sao? Còn đáng tin cậy nữa không?

Bây giờ do sức ép, theo tôi không phải từ dư luận vì các thầy vốn ngồi xổm trên dư luận, mà từ quyền lực cao hơn, các giáo sư tiến sỹ mới tỏ ra bẽn lẽn nói nhỏ rằng có sai. Nhưng cái "có sai" đó lại đổ lỗi cho nhau mà không nhận trách nhiệm và xin lỗi nhân dân, xin lỗi phụ huynh, học sinh cho phải đạo làm thầy. Tôi đang nói đạo làm thầy hiện đại.

Một số thầy đưa tấm gương người Nhật, người Hàn ra soi, rằng quan Nhật, quan Hàn chỉ cần một cái sai gây mất lòng tin của người dân, họ biết cúi đầu xin lỗi công khai, nặng hơn thì có thể nhảy núi, nhảy sông tự tử. Các thầy bảo đó là tấm gương tự trọng cần phải học. Vậy cá nhân các thầy có chịu học không?

Cuối cùng thì tôi phải so sánh các thầy với tư cách nhà giáo dục với các quan mà hàng ngày chính các thầy hay chửi trên mạng. Mỗi khi có sự kiện quan chức sai, các thầy cũng lên tiếng mắng nhiếc thậm tệ. Có thầy còn bảo mặt quan nào cũng không chơi được, vì lì lợm, vô liêm sỉ. Quanh đi quẩn lại rồi các thầy kêu gọi chống độc tài, thực hiện tự do, dân chủ. Những lúc các thầy làm việc đó được đông đảo nhân dân ủng hộ, tại sao các thầy không mạ lị là "vô thức đám đông", "hiệu ứng bầy đàn", "đám đông vô học", "đám đông thiếu hiểu biết", "đám đông a dua"... như bây giờ mà hả hê sung sướng vì được dân chúng ủng hộ?

Các thầy là trí thức hàng đầu, không tự chống được bệnh của mình thì khó có thể chống lại bệnh của người khác, vì cái sự chống cho ra vẻ tiến bộ đó đến lúc hết người tin, trừ quân nịnh bợ.

Một số bạn chia sẻ cho tôi xem một số bài viết thoá mạ tôi một cách thậm tệ mà tôi tưởng là đám "bò đỏ" chứ không phải là học trò hay quân xanh của các giáo sư tiến sỹ!

Bây giờ thì sau sự cố cải cách giáo dục, tôi nói công bằng thế này: tinh thần học phiệt và độ lì lợm của các thầy cao hơn gấp nhiều lần sự độc tài và vô liêm sỉ của các quan tham. Bởi sự thật, chưa có sự vụ nào liên quan đến các quan mà kéo dài và căng thẳng như vụ cải cách giáo dục lần này. Thường chỉ trong vòng một tuần, sau khi dư luận nóng lên, nhiều quan đã sửa sai và nhận lỗi. Trong khi các thầy, mặc dù bây giờ ra vẻ nhận sửa chữa, nhưng chắc chắn sẽ kéo dài và căng thẳng hơn nữa, vì sự nhận lỗi chẳng có chút thật lòng. Một số giáo sư tiến sỹ vẫn tiếp tục gân cổ cãi và chửi lại dư luận. Thói kiêu ngạo và trịch thượng, coi thiên hạ không bằng đống rác đã ăn vào tận xương tuỷ rồi, còn lâu mới chữa được. Để xem, lại Hội đồng thẩm định ngồi rà soát lại, lại có sửa chữa nhưng rất đối phó, và lại cái điệp khúc "bảo lưu quan điểm" cho xong chuyện. Trong khi theo tôi, như đã phân tích ở các bài trước, không phải là sạn để nhặt mà là lỗi cả hệ thống. Phải chữa lỗi hệ thống, từ Chuẩn đầu ra của Chương trình đến từng nội dung Sách giáo khoa. Tất nhiên, không thể sửa sai bằng bàn tay của kẻ đã làm sai!

Tôi sẽ còn tiếp tục chứ quyết không buông vụ này. Không phải là đánh đấm gì cả mà có trách nhiệm dọn rác cho giáo dục phát triển lành mạnh, đúng hướng.

Chu Mộng Long

Nguồn: FB Chu Mộng Long, 13 October 2020

Tôi có một nhận xét nhỏ như sau từ lâu liên quan đến mối quan hệ giữa quan điểm chính trị và tính chất công việc, xin được viết nhanh ra đây để mọi người nếu được thì góp ý.

Mọi người làm công việc mang tính dự án (thật ra thì công việc nào mà không là một dự án) sẽ để ý có hai nhóm người. Nhóm thứ nhất là những người làm những công việc liên quan đến quản lý dự án, con người, dòng tiền. Nói chung là nhóm những người quản lý, theo dõi và thúc đẩy dự án từ lúc bắt đầu cho đến khi hoàn thành. Nhóm thứ hai là những người trực tiếp tham gia sản xuất ra sản phẩm của dự án. Đó có thể là công nhân, nhà nghiên cứu, thợ vẽ, kỹ sư vv, tức những người mà nếu thiếu thì công việc sẽ không ai làm. Dự án có thể là vừa và nhỏ như làm một ứng dụng trên điện thoại, xây một cây cầu hay lớn hơn như phát triển một cụm nhà máy hạt nhân, cải tạo cơ sở hạ tầng một vùng, miền, hay thậm chí là quản trị một quốc gia.

Chỉ cần chút quan sát các bạn cũng có thể thấy sự khác biệt về tính cách của hai nhóm người này, dần được hình thành do đặc thù công việc của họ. Nhóm quản lý luôn tìm cách thúc đẩy tiến độ của dự án, tìm các cách hối thúc con người và công việc để hoàn thành đúng, thậm chí trước tiến độ để có phần thưởng tài chính, để đáp ứng các nhu cầu ngày càng đa dạng của xã hội. Nhóm này quan tâm đến tiền, thời gian, đến triển khai, đến làm mọi cách để dự án tiến triển. Nhóm quản lý luôn đẩy giới hạn của con người, khoa học, kỹ thuật và pháp luật lên cao và đi xa nhất.

Mặt khác nhóm sản xuất, do trực tiếp đối mặt với công việc, sẽ có khuynh hướng chỉ ra những khó khăn và giới hạn khả năng của con người, khoa học và pháp lý. Ví dụ như không thể khảo sát ở vị trí A vì lý do môi trường, hay không đủ công nhân để có thể sản xuất lô giầy đáp ứng một tiến độ quá tham vọng, hay không thể làm con đường vì vướng giải phóng mặt bằng…Nhóm này quan tâm đến chất lượng cuộc sống và sản phẩm, đến môi trường, đến các giới hạn của khoa học và kỹ thuật.

Tóm lại nhóm quản lý dự án khởi động, thúc đẩy công việc và tiến lên; nhóm sản xuất làm việc, và chỉ ra các điểm không thể, để tìm cách giải quyết nó dưới sự thúc đẩy của nhóm quản lý. Thường thì hai nhóm này phải phối hợp, làm việc liên tục với nhau để đảm bảo dự án thành công.

Tôi thấy một sự tương đồng sâu sắc giữa hai nhóm người này và hai khuynh hướng chính trị trong xã hội.

Nhóm thứ nhất thường có khuynh hướng thiên hữu, những người muốn làm, thấy và muốn giải quyết vấn đề. Đặc trưng của những người này là xông xáo, làm sao cho nhanh, cho hiệu quả nhất có thể. Cải tạo xã hội, huy động con người, thay đổi cảnh quan: bàn luận xong là làm. Nhóm thứ nhất có thể mở rộng ra hơn là những người làm việc liên quan đến tài chính, dịch vụ, quản lý, kinh doanh, buôn bán, làm ăn từ nhỏ lẻ đến lớn hay cực lớn. Những người này muốn thuế thấp, hợp đồng lao động giản đơn để dễ huy động nguồn lực con người, càng ít bảo hiểm xã hội và những thứ liên quan càng tốt.

Nhóm thứ hai thường có khuynh hướng thiên tả, những người do trực tiếp với công việc sẽ thấy các giới hạn của khoa học, nên có những đòi hỏi về môi trường, về điều kiện làm việc, về an sinh xã hội và chất lượng cuộc sống hơn. Là lực lượng lao động và sản xuất chính nên số lượng nhóm hai lúc nào cũng tương đối nhiều, và thành phần có thể đa dạng từ công nhân, kỹ sư, trí thức, chuyên gia, người làm giáo dục…Nói như vậy không có nghĩa là ai ở nhóm nào ở yên chỗ đó, mà cũng có sự dịch chuyển qua lại giữa hai nhóm. Thông thường là từ nhóm hai sang nhóm thứ nhất; ví dụ như một người làm nghiên cứu có thể phát triển sản phẩm của riêng mình và trở thành nhà kinh doanh.

Một xã hội phát triển hạnh phúc là một xã hội có sự song hành và đóng góp từ hai nhóm, tả và hữu. Thật khó tưởng tượng một nền kinh tế không có mặt của nhóm thiên hữu, vốn là nguồn động lực thúc đẩy cả xã hội làm việc. Nhưng càng khó tưởng tượng một xã hội không có người sản xuất, những người thiết kế, nghiên cứu, chỉ ra những giới hạn của kỹ thuật và khoa học để từ đó vượt qua nó. Hay thật tai hại nếu không có những người nêu lên những yêu cầu gắt gao của môi trường, điều kiện sống của tất cả mọi người.

Có lẽ đó cũng một phần là lý do của sự tồn tại cánh tả và cánh hữu trong chính trị, nhìn từ góc độ của tính chất công việc của mỗi người.