FB Ngọc Vinh 

CẶP ĐÔI HOÀN HẢO

Tập: Châu Âu sao rồi đệ
Tedros: Thưa đại ca, chúng nó đang toang.
Tập: Thằng Ý sao?
Tedros: Chúng chết như ngã rạ, đúng ý vành đai con đường của đại ca
Tập: Tốt. Nhưng tao quan tâm tới thằng Mỹ hơn vì nó là đối thủ chính của tao.
Tedros: Mỹ mới chết vài trăm thôi nhưng chúng nó hoang mang lắm roài. Hy vọng chúng nó toang sớm để đại ca hoàn thành giấc mộng bá chủ thế giới.
Tập: Đệ thặt là hiểu ý của đại ca lắm đó nha.
Tedros: Nhưng có 1 thằng cứng đầu lắm đại ca.
Tập: Thằng khốn nào?
Tedros: thằng Việt Nam đại ca!
Tập : Thằng đó giờ này sao?
Tedros: Nó chưa tới 100 ca nhiễm virus của đại ca và chưa có đứa nào chịu chết.
Tập: thằng đó cứng đầu lâu nay mà. Tấn công mạnh nó cho tao.
Tedros: Tuân lệnh đại ca, em sẽ cố làm cho nó toang.
Tập : Tốt, phen này đại ca sẽ thưởng lớn cho đệ. Ngoài tiền bạc của cải đã cho đệ lâu nay, khi xong việc, đại ca sẽ cho đệ ngồi ké một bên ngai vàng để cai trị thế giới. Bằng lòng ko?
Tedros: Tuân chỉ. Đệ tình nguyện bưng bô hầu hạ đại ca suốt đời!

Chúng ta đã bất lực với thiên tai do bọn Trung Cộng gây ra! Vậy Ủy ban sông Mekong (MRC) đã làm được gì? Ăn hại? Hãy một lần nhìn vào ánh mắt bất lực của người nông dân! (Trích đăng các phần viết về đề tài này trong cuốn "Bàn về Trung Quốc trỗi dậy" NCB Tổng Hợp TPHCM, 2019 -Trang 400-412) I.7. Ủy ban sông Mekong (Mekong Regional Committee) Về Campuchia. kể từ Hội nghị bộ trưởng của ASEAN (AMM) lần thứ 42, nước này đã thể hiện thái độ ủng hộ Trung Quốc, thậm chí ngăn cản trực diện sự đồng thuận của ASEAN khi đề cập đến vấn đề Biển Đông. Chính vì vậy, hiện nay, Campuchia được nhìn nhận là “nhất biên đảo” về Trung Quốc .(1) Phía Lào. tính đến cuối năm 2016, Lào đã triển khai 23 dự án cơ sở hạ tầng dưới sự hỗ trợ của Trung Quốc với tổng số vốn là 9,1 tỷ USD. Trung Quốc hiện là nhà đầu tư lớn nhất của Lào, cùng với hợp tác tại tiểu vùng Sông Mekong, thiết lập AIIB, quan hệ kinh tế thương mại Trung-Lào sẽ ngày càng phát triển, từ đó, sự phụ thuộc về kinh tế của Lào với Trung Quốc sẽ tăng lên. Năm 2017, tại Manila, trưởng đoàn của Lào đã nhận được chỉ đạo từ Viêng Chăn phải ủng hộ lập trường của Campuchia trong AMM. (2) Trở lại với ý nghĩa địa chính trị của Mekong, các nước lớn đã có mặt tại các ủy ban sông Mekong, trong đó Mỹ có mặt liên tục và lâu dài nhất. Những hoạt động của nước này như tặng khảo sát tiền khả thi cho cầu Mỹ Thuận và có nhiều hoạt động trợ giúp Thái Lan và các nước bảo tồn sinh thái dọc theo hai bờ Mekong được thực hiện từ trước và sau chiến tranh Đông Dương. Sự đối đầu Mỹ - Trung ở dòng Mekong cũng đã tồn tại từ nhiều năm qua và Mỹ đã viện trợ cho dự án Mekong từ năm 1958, với giá trị 2 triệu USD. Họ đã viện trợ cho các nghiên cứu tiền khả thi và ngư nghiệp của sông Pa Mong, Nam Pong, Thái Lan và cầu Mỹ Thuận của Việt Nam; đóng góp 16 triệu đô la cho đập Nậm Ngừm ở Lào và các dự án phát triển ngư nghiệp ở nước này…(3) (Trang 400) Những cuộc họp nhiều thiện chí và ít hiệu quả vẫn diễn ra, do vậy để có sức tác động mạnh hơn, cần có sự tham gia không chỉ của các cấp làm chính sách mà còn từ các nhóm hoạt động môi trường, các tổ chức dân sự. Tháng 9 năm 2013, IUCN đã tổ chức họp tham vấn tại Cần Thơ và Phú Quốc, với đại biểu tham gia bao gồm nông dân và lãnh đạo từ các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, Ban Chỉ đạo Tây Nam bộ (SWSC) cùng các nhà khoa học. Các cuộc họp diễn ra trong khuôn khổ hai Dự án “Đối thoại nước sông Mekong”, một dự án cấp vùng do IUCN điều phối, Chính phủ Phần Lan tài trợ và Dự án “Cải thiện sức chống chịu với tác động của biến đổi khí hậu tại vùng ven biển Đông Nam Á” do Liên minh châu Âu tài trợ thực hiện ở Việt Nam, Campuchia và Thái Lan.(1) Nhật cũng phát huy tác động thông qua hỗ trợ các dự án Mekong sau Thế chiến thứ hai. Các dự án này vừa đơn giản vừa phức tạp, đơn giản là thông qua viện trợ kinh tế và phát triển, phức tạp là vì Nhật không thể phát triển một mục tiêu tập trung hay vị thế khả dĩ nào với các nước Mekong thông qua các giúp đỡ này. Sở dĩ Trung Quốc từ chối tham gia MRC vào 1996 là vì họ đã chuẩn bị để xây các đập lớn trên dòng chính của sông Mekong vào thập kỷ 2010 mà không tham khảo ý kiến của bất kỳ nước hạ nguồn Mekong nào.(2) Các tổ chức tiền thân của MRC cũng tương tự, được xem như những cơ quan có thể cản trở quyết định của Trung Quốc. Như vậy, bên cạnh những tác động tích cực và tiêu cực về môi trường, kinh tế, an ninh, chính trị, các nước Mekong vẫn có những kết hợp nhiều dạng với Trung Quốc để giảm thiểu tác hại và tối ưu hóa những nguồn lợi do địa lý mang lại. Có (Trang 401) thể đánh giá tầm quan trọng và sự rủi ro của các tác động lên sông Mekong đi song song. Trong khi đó, những nước hạ nguồn như Campuchia và Việt Nam không thể kỳ vọng có bạn cùng lên tiếng liên quan tác động của sông Mekong nói riêng và về địa chính trị nói chung. Đây cũng là một kiểu ứng xử khác của ASEAN phản ánh sự chia rẽ như trong vấn đề Biển Đông. Năm nguyên tắc mà MRC tuân theo là; (1) Quy trình trao đổi và chia sẻ dữ liệu và thông tin, tháng 11-2001; (2) Quy trình giám sát sử dụng nước, tháng 11-2003; (3) Quy trình thông báo, tiền tư vấn và thỏa thuận, tháng 11-2003; (4) Quy trình bảo quản các dòng chảy trên nhánh chủ lưu, tháng 6-2006; (5) Quy trình đánh giá chất lượng nước, tháng 1-2011. Tại các diễn đàn như MRC, vai trò Trung Quốc luôn luôn mập mờ và gây tranh cãi. Bởi ở vai trò nước lớn, đầu nguồn có sức tác động quan trọng, lợi hại nằm trong tay của một nước lớn. Trung Quốc tỏ ra giúp ích cho Lào và Campuchia trên phương diện xây đập, còn với Việt Nam, sông Mekong là một vấn đề khó khăn. Việc Trung Quốc - Việt Nam đối đầu tại Biển Đông cũng khiến cho MRC - vốn chưa có cơ chế quản lý chặt chẽ hay những diễn đàn tương tự, trở thành nơi Trung Quốc gây ảnh hưởng đến Việt Nam thông qua các đối tác khác có lợi ích ở mức độ khác nhau trên sông Mekong.(1) MRC đã có nhiều nỗ lực song vẫn chưa hiệu quả đối với các hoạt động xây đập trên thượng nguồn của Trung Quốc.(2) Chính sách của Trung Quốc bị đánh giá là ích kỷ; còn các nước lưu vực sông Mekong phải tự giải quyết vấn đề sinh thái do việc khai thác thủy điện của Trung Quốc gây ra. Cũng như Biển Đông, sông Mekong là nơi ngầm đấu tranh giữa Mỹ và (Trang 402) Trung Quốc. Trung Quốc sẽ làm hư hỏng hệ sinh thái của các quốc gia sông Mekong và để lại bằng chứng không thể chối bỏ của một quốc gia thiếu trách nhiệm môi trường chỉ vì cơn khao khát năng lượng của họ. MRC là tổ chức liên quan sông Mekong, tuy nhiên lại thiếu hai nước quan trọng đầu nguồn là Trung Quốc và Myanmar. Thậm chí, ban quản trị MRC cũng không được các nước như Trung Quốc, Lào và Việt Nam cung cấp đầy đủ thông tin. Việc chia sẻ và nhận thông tin chỉ dựa vào ngẫu nhiên, ví dụ như Trung Quốc chấp nhận chia sẻ thông tin vào mùa lũ, tức là vào 15 tháng 6 đến 15 tháng 10 hàng năm. Các tác giả tỏ ra nghi ngờ các tác động bên trên như từ phía Trung Quốc, và cho rằng các hiệp định thiếu khả năng và tính tích cực để biến thành hiện thực (Ashok Swain). Trung Quốc từ chối gia nhập MRC với mục đích tự mình có thể xây hệ thống đập mà không chịu bất cứ sự kiểm soát nào. Với hiện thực bảo tồn và khai thác sông Mekong như vậy, Swain cho rằng có nhiều khả năng những nước ở hạ nguồn sẽ đơn phương hành động vì lợi ích riêng của chính mình bằng những cách nào đó. Và điều đó đã diễn ra với Thái Lan, Lào… Lụt hàng năm lúc này trở thành thảm họa vì tùy thuộc vào sự siết chặt hay nới lỏng mực nước thượng nguồn và không còn là nguồn cung cấp phù sa tốt lành như trước. Những quốc gia như Thái Lan và Việt Nam bị đe dọa trực diện về đời sống dân cư không chỉ ven bờ Mekong. Những nước này đã từng cùng đi qua những cuộc đàm phán bảy, tám năm với kết quả không đáng kể. Các tổ chức phi chính phủ (NGO) cũng đã vào cuộc; có 263 NGO từ 51 nước đã đề nghị các nước thượng nguồn Mekong ngưng các dự án thủy điện và Việt Nam cũng đã kêu gọi tạm ngưng xây dựng thủy điện và tổ chức một hội thảo về việc này nhưng không được hưởng ứng. MRC đã kêu gọi tổ chức các hội thảo khoa học về vấn đề này để gióng tiếng nói lên học giới và các nhà làm chính sách toàn cầu. Các chính quyền thành (Trang 403) viên MRC cũng đề xuất ý kiến riêng, các tổ chức phi chính phủ đã đưa ra đề nghị nhưng tương lai bảo tồn sông Mekong xem ra còn quá xa vời. Sự thiếu hiệu quả của xã hội dân sự tại các nước có sông Mekong đi qua cũng là một vấn đề khiến cho câu chuyện lạm dụng sông Mekong vẫn chìm trong im lặng. Những tổ chức xã hội dân sự ở các nước Việt Nam, Lào do nhà nước lãnh đạo do vậy không có phát kiến mới.(1) Theo Darrin Magee, trước sự tố cáo của các nhà môi trường rằng sự tích nước trên hồ Xiaowan (sông Lancang, thượng nguồn Mekong) khiến Mekong bị cạn kiệt kỷ lục vào 2010, Thủ tướng Campuchia và Chủ tịch MRC đã tuyên bố do mưa, tuyết ít chứ không phải do các đập của Trung Quốc mà ra. Ngoại trưởng Trung Quốc thậm chí còn đề nghị các bên đi một chuyến du lịch tham quan các đập này. Tuy nhiên, việc chia sẻ các số liệu thực sự vẫn chưa được thực hiện. Một điều không bình thường là tổ chức GMS (Greater Mekong Subregion) hiện gồm năm nước Việt, Lào, Myanmar, Campuchia, Thái Lan tham dự, còn Trung Quốc chỉ cử tỉnh Vân Nam tham gia GMS, trong khi nước này là nơi phát xuất sông Mekong. Các nhóm môi trường đã kịch liệt phê phán thái độ đứng ngoài của Trung Quốc trước nguy cơ môi trường, kinh tế xã hội đối với các nước Mekong ngoài Trung Quốc.(2) Đáng lưu ý, Lào chọn đàm phán song phương với Trung Quốc trong vấn đề Mekong; điều này cũng tương tự cách Trung Quốc tác động để các nước như Campuchia lên tiếng nhằm phủ nhận vai trò của quốc tế ở các sự việc mang tính đa phương như Biển Đông. (Trang 404) Mức độ hợp tác của Trung Quốc với Việt Nam và Campuchia tăng rất chậm trong những năm gần đây, đặc biệt từ 2010 khi Bắc Kinh bị chỉ trích không chia sẻ thông tin về tài nguyên nước tại giai đoạn hạn hán lịch sử. Do áp lực từ quốc tế, hiện nay Bắc Kinh chia sẻ một số thông tin ít ỏi do các trạm khí tượng ở Vân Nam thu thập. Luôn tích cực đòi hỏi một vai trò phù hợp với vị thế quốc tế của mình tại Liên Hợp Quốc, WTO, Ngân hàng Thế giới, Trung Quốc lại từ chối đối thoại nhằm bảo vệ dự án thủy điện trên sông Mekong. Các ứng xử kiểu này thể hiện trách nhiệm, trình độ và thái độ của một nước lớn chưa trưởng thành về mặt quản trị toàn cầu (global governance). Trung Quốc, quốc gia duy nhất cho đến nay đã xây dựng đập dọc theo sông Mekong, tham gia MRC vào năm 2002, nhưng không phải là một thành viên đầy đủ mà như một đối tác đối thoại. Có nghĩa là nước này tham gia các cuộc họp nhưng không chia sẻ bất kỳ thông tin hoặc hoạt động trên phần sông Mekong cho tổ chức này xem xét. e Deming tại Đại học Côn Minh đưa lý lẽ cho việc bất hợp tác của Trung Quốc rằng MRC không phải là một tổ chức độc lập vì nó nhận được kinh phí từ các nước ngoài Ủy ban và không đủ sức để giải quyết vấn đề. Nhưng Hacker phản bác bằng giải thích rằng MRC thực sự có nhận kinh phí từ các nước Pháp, Mỹ và Úc. Nhưng số tiền này được cung cấp cho các dự án nghiên cứu khoa học cụ thể, do đó không thể nói tổ chức này bị chính trị hóa. Sự thật Trung Quốc từ chối cho bỏ khả năng đưa ra quyết định đơn phương của họ về con sông.(1) Sự nhập nhằng lợi ích quốc gia và khu vực luôn xuất hiện ở các diễn đàn dạng này, song người thủ lợi cao nhất vẫn là nước ở thượng nguồn. Hai trong những nguyên tắc cốt lõi của Hiệp (Trang 405) định 1995 là “bình đẳng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ” (điều và “sử dụng công bằng và hợp lý” (điều 5) (MRC, 1995). Khái niệm “bình đẳng chủ quyền” hoàn toàn có ý nghĩa khác biệt với “chủ quyền tuyệt đối” theo cách hiểu truyền thống của hệ thống quan hệ quốc tế hậu Westphalia. Nhìn vào lịch sử xây dựng Hiệp định 1995 sẽ thấy rõ hơn ý nghĩa, mục đích của nguyên tắc “bình đẳng chủ quyền” này.(1) Nhận thức được rõ lợi ích địa phương không thể độc lập với lợi ích chung của toàn thể, nhưng giữa hành động và nhận thức vẫn còn một khoảng cách. Đáng lưu ý, từ xưa, Việt Nam đã có những hương ước, lệ làng, những quy định trong chia sẻ nguồn nước từ những ao làng, giếng làng hoặc bể nước công cộng ở các vùng nông thôn, vùng núi trong cả nước.(2) Những điều đã nêu cho thấy mức độ bất hợp tác đáng lo ngại. Chính tại Trung Quốc cũng có những kêu gọi nghiêm túc của giới khoa học quan tâm đến sự hủy diệt môi trường nước của Bắc Kinh. Những ngư dân của hồ Lop Nur đã phải bỏ xứ mà đi vì các hồ sau hàng ngàn năm cung cấp sinh kế cho dân chúng đã bị biến mất vì không quản lý tốt con sông Tarim.(3) Miền bắc Trung Quốc cạn kiệt nguồn nước và lượng nước hiện cung cấp cho dân cư là 165CBM/đầu người tức 100 đơn vị ít hơn đầu người ở Israel và chỉ bằng 1/3 so với lượng nước chuẩn bình quân của Liên Hợp Quốc. Bản thân Trung Quốc cũng có những dự án bẻ dòng chảy để đưa nước lên phía bắc nước này.(4) (Trang 406) Tổng hợp các cách nhìn về Mekong, không ai ngăn các quốc gia khu vực này có quyền riêng biệt để bảo vệ từng khúc sông và toàn bộ dòng sông, và dĩ nhiên họ cũng có quyền chia rẽ, quyền có ý kiến và quyền hành xử riêng chống lại việc phá hỏng con sông quốc tế này từ phía Trung Quốc và các bên khác. Chuyên gia Maureen Harris tại hội thảo “Thách thức an ninh nguồn nước Mekong và câu chuyện ở đồng bằng sông Cửu Long - Việt Nam” cho rằng Việt Nam và Campuchia dự kiến bị thiệt hại nghiêm trọng nhất.(1) Từng quốc gia sẽ có đối sách riêng biệt cho quyền lợi và trách nhiệm địa lý của mình liên quan kinh tế, thương mại, môi trường, địa chính trị. Dù có nhiều nhận xét trái ngược về tính hiệu quả của MRC, các luồng dư luận vẫn có tác dụng nhất định. Trung Quốc đã từng điều chỉnh, Ôn Gia Bảo tuyên bố ngưng xây đập Nu vào 2004 là một ví dụ.(2) Dù MRC tỏ ra kém hiệu quả, từng quốc gia vẫn có thể bám sát các nguyên tắc của MRC để đấu tranh cho môi trường sông Mekong ở bình diện quốc tế. Song song đó, các nước có thể phát huy sức mạnh của xã hội dân sự trong vấn đề sông Mekong. Chính người Myanmar đã từng dũng cảm đứng lên nói hộ toàn thể cư dân Mekong. Đây là vấn đề của công dân, trí thức, chính quyền và xã hội dân sự của các nước. Chính các tổ chức nhỏ của cư dân Myanmar đã lên tiếng đòi hỏi quyền sống cho hai nước láng giềng rất xa họ. Họ khẳng định kế hoạch khai thông sông Mekong phải có được sự đồng thuận của tất cả các quốc gia con sông Mekong chảy qua gồm Campuchia và Việt Nam.(3) (Trang 407) Gia tăng sự hợp tác của Ủy hội sông Mekong với các Ủy hội các sông lớn trên thế giới như Ủy hội sông Mississippi để có thêm kinh nghiệm và vai trò, tiếng nói quốc tế. Thành phần tham gia Ủy hội sông Mekong cần có năng lực, chuyên nghiệp và có tinh thần dấn thân. Tuy nhiên, sự dũng cảm chưa đủ để thâm nhập và tạo tiếng vang quốc tế để giải quyết các vấn đề. Ngoài ra, các tổ chức phi chính phủ có rất ít tiếng nói. Mạng lưới các tổ chức phi chính phủ Việt Nam và biến đổi khí hậu (VNGO&CC) đã được thành lập ngày 11-9-2008. Do các tổ chức phi chính phủ tại Việt Nam (bao gồm Trung tâm Phát triển Nông thôn Bền vững (SRD), Trung tâm Phát triển Cộng đồng và Bảo tồn Sinh vật biển (MCD), Trung tâm Phát triển, Đào tạo và Nghiên cứu Môi trường (CERED) và Viện khoa học Xã hội (ISS) khởi xướng, mạng lưới đã trở thành một diễn đàn trao đổi thông tin, hợp tác và hỗ trợ để kết nối với văn phòng Chương trình mục tiêu Quốc gia Ứng phó biến đổi khí hậu, các tổ chức của chính phủ, các tổ chức xã hội và các nhà tài trợ.(1) Mạng lưới dạng này phải hoạt động thực chất và nêu tiếng nói của mình mạnh mẽ hơn. Phát huy góc độ kinh tế, thương mại, hàng hóa và dịch vụ. Trên góc phân tích E-flows, công cụ đánh giá tác động của thay đổi hệ sinh thái không chỉ ở môi trường mà còn ở khía cạnh hàng hóa và dịch vụ. E-flows đòi hỏi một sự kết hợp giữa luật pháp, sinh thái, kinh tế, khoa học về nước, xã hội học, chính trị học, thông tin (K. Lazarus, David J.H. Blake)… Đây là một bộ phận trong IWRM (Integrated Water Resource Management: Quản lý nguồn nước tổng hợp). Các tác giả cho rằng Việt Nam là nước áp dụng E-flows khá tốt: đưa bảo vệ nguồn nước vào hệ thống lập pháp và chính sách. Ngược lại, nhà nước Trung Quốc không có thiện chí tham gia (less participatory) trong khi các tác (Trang 408) nhân phi nhà nước có nhiều tiếng nói can dự hơn.(1) Có nhiều đề nghị cần dựa vào MRC, song tổ chức được lập ra để bảo vệ sông Mekong này cũng tỏ ra không hiệu quả. Những người và tổ chức quan tâm cần làm gì trước hiện trạng Trung Quốc tảng lờ lợi ích của các nước Mekong, lặng lẽ khai thác dòng sông theo ý mình? Trung Quốc không thừa nhận nguyên tắc sử dụng nước sông quốc tế. Trung Quốc không tham gia vào Ủy hội sông Mekong (chỉ tham gia với tư cách là bên đối thoại). Tất cả các hoạt động khai thác tài nguyên nước sông Mekong ở phần lãnh thổ Trung Quốc đều được thực hiện đơn phương, không có bất cứ sự hợp tác nào với các quốc gia hạ lưu. Một trong những lý do khác khiến Trung Quốc không tham gia hợp tác Mekong chính là muốn được phát triển nguồn tài nguyên này một cách tự do, tránh sự can thiệp và gây khó dễ của các nước hạ lưu. Những tác động dù nghiêm trọng nhưng nạn nhân chỉ im lặng và phản ứng yếu ớt. Trong khi thịnh vượng từ các công trình thủy điện trên Mekong chưa thành hiện thực thì cộng đồng hàng triệu người sống bằng nguồn sống Mekong sẽ là nạn nhân. Việt Nam xác nhận đồng bằng sông Cửu Long vừa là một vùng động lực phát triển của Việt Nam vừa là vựa thóc của thế giới.(2) Có hàng loạt lời kêu gọi minh bạch hóa thông tin như một giải pháp cho từng quốc gia và các nhóm cá thể. Các nhóm xã hội dân sự có thể dùng luật pháp để tranh biện với các chính phủ, các tập đoàn kinh tế, các nhà đầu tư và cả các ngân hàng “phát triển”, chống lại các nhóm dùng đồng tiền để khuynh loát (money talks) sông Mekong.(3) Tại đây, các tác giả cho rằng các (Trang 409) chính phủ không có vai trò nhiều trong việc bảo vệ cho lưu vực Mekong. Thay vì vậy, như Yumiko Yusida, họ tán đồng quan điểm coi các nhóm xã hội dân sự và các NGO (Non-Government Organization, Tổ chức phi chính phủ) là những tác nhân tích cực, vì con người. Những tổ chức có tiếng nói cũng bao gồm các tổ chức thuộc Liên Hợp Quốc như UNESCO, WHO. Như vậy, liên quan đến khai thác, bảo tồn Mekong, quan hệ giữa Trung Quốc và cộng đồng Mekong là đáng cảnh báo. Bắc Kinh lặng lẽ, gây tác động đến các tác nhân như nhà nước, giới doanh nghiệp thủy điện và tránh trả lời các tiếng nói độc lập, dân sự. Cũng như vấn đề Biển Đông, họ lẳng lặng làm sao đưa ra một sự đã rồi cho các nước hạ nguồn liên quan các vấn đề môi trường, sinh thái, kinh tế, nhân khẩu, công nông nghiệp... Những nước này cần phải tự bảo vệ mình thông qua MRC, dù rất yếu, thông qua các tiếng nói khu vực và thế giới, trước khi quá trễ, còn biện pháp cứu vãn thì chỉ là chạy theo sau, xử lý hậu quả. Nếu MRC vẫn bất lực theo cách thức cố hữu,(1) cần cải tổ MRC một cách toàn diện hay lập một ủy ban mới để hoạt động và bảo vệ quyền lợi các quốc gia. Trước sự bất lực của MRC và có thể gọi là thúc thủ của chính quyền các nước hạ nguồn sông Mekong, Trung Quốc kêu gọi cơ chế mới Langcang - Mekong Committee (LMC) trong đó Trung Quốc nắm chủ đạo. Cơ chế này được chào đón một cách lạc quan thận trọng tại các diễn đàn về sông Mekong. Mỹ kêu gọi cơ chế Sáng kiến vùng hạ lưu Mekong (Lower Mekong Innitiative) mà Hillary Clinton đã chủ động lên tiếng.(2) Tất cả mang màu sắc thể chế hóa cho một sự đã rồi, môi sinh bị tàn phá, MRC bị vô hiệu hóa. Cơ chế của Trung Quốc nặng phần ngoại giao, địa (Trang 410) kinh tế, tài chính, được dùng như một công cụ để hỗ trợ cho ý tưởng một trục hai cánh, như một gọng kềm trên bộ và do AIIB tài trợ. Tức là dùng một cơ chế để thúc đẩy sự vận hành của một guồng máy tổng thể bao gồm một loạt các cơ chế khác. Vấn đề Mekong hiện là một nguồn gây bất ổn sinh thái, nhiễm mặn, triệt tiêu nguồn nước và hải sản với sự bất hợp tác của Trung Quốc và quản lý yếu kém của các nước quanh Mekong, cùng với các tác động chính trị kinh tế của Trung Quốc lên Lào, Myanmar, Campuchia. Độc giả có thể hình dung vấn đề Mekong và Biển Đông là hai gọng kìm của Trung Quốc để tiến xuống Đông Nam Á. Đối với sông Mekong, chưa thể trông mong Đông Nam Á hay ASEAN có tác động tích cực nào hơn chính các quốc gia Mekong. Những vấn đề các nước Mekong đang đối mặt gồm mực nước biển dâng cao, các dòng sông, kênh rạch, đất canh tác nhiễm mặn, đầm phá thủy hải sản sụt giảm sản lượng, mật độ trầm tích do các đập thượng nguồn sụt giảm, ô nhiễm nguồn nước từ hộ gia đình, công và nông nghiệp, rừng ngập mặn bị phá để nuôi trồng thủy sản.(1) Giải quyết vấn đề này cần đến Liên Hợp Quốc, các tổ chức dân sự và ý thức của các nhà cầm quyền về một môi trường bền vững cho hôm nay và mai sau, cho các nước Mekong và cả những nước khác trong cộng đồng thế giới. Trước nỗ lực xây dựng các tam giác kinh tế (một trục hai cánh) của Trung Quốc và con đường tơ lụa trên biển, các nước khu vực Mekong có khả năng dùng các sức mạnh mặc cả của mình để gây sức ép khiến Trung Quốc phải tôn trọng việc sử dụng tài sản chung của thế giới: dòng Mekong của các nước Mekong. Riêng với Việt Nam, Trung Quốc không chỉ tạo sức (Trang 411) ép từ phía sông Mekong mà thôi, giới lãnh đạo nước này còn gây khó khăn cho sông Hồng ở phía bắc Việt Nam. Bắc Kinh bất hợp tác, không cung cấp số liệu để Việt Nam quy hoạch tài nguyên nước ở sông Hồng - kể cả khi Việt Nam nhờ quốc tế can thiệp, vận hành hàng chục nhà máy thủy điện ở thượng nguồn sông Hồng, sông Thái Bình.(1) (Trang 412) Chú thích 1) Phùng Thị Huệ, Đánh giá chiến lược “Một Vành đai, Một Con đường” của Trung Quốc và đối sách của Việt Nam, 2018, trang 152 2) Phùng Thị Huệ, Đánh giá chiến lược “Một Vành đai, Một Con đường” của Trung Quốc và đối sách của Việt Nam, 2018, trang 152 3) Phùng Thị Huệ, Đánh giá chiến lược “Một Vành đai, Một Con đường” của Trung Quốc và đối sách của Việt Nam, 2018, trang 152 Chú thích trang 400 3)Tuyet L. Cosslett & Patrick D. Cosslett, Water Resources and Food Security in the Vietnam Mekong Delta, pp. 109, 110, 111. Chú thích trang 401 1)Lê Anh Tuấn, Nguyễn Hữu Thiện, Dương Văn Ni, Đào Trọng Tứ, Lê Phát Quới, Nguyễn Đức Tú, Chuyện nước và con người ở đồng bằng sông Cửu Long, tr. 43. 2)Tuyet L. Cosslett & Patrick D. Cosslett, Water Resources and Food Security in the Vietnam Mekong Delta, pp. 114, 146. Chú thích trang 402 1)Tuyet L. Cosslett & Patrick D. Cosslett, Water Resources and Food Security in the Vietnam Mekong Delta, pp. 154-165. 2)Francois Molle, Tira Foran, Mina Kakonen, Contested Waterscapes in the Mekong Region: Hydropower, Livelihoods and Governance, p. 361. Chú thích trang 404 1)Joakim Öjendal, Stina Hansson, Sofie Hellberg (Eds.), Politics and Development in a Transboundary Watershed: The Case of the Lower Mekong Basin (London - New York: Springer Science & Business Media, 2011), pp. 12-13, 27-28, 33, 43, 45, 65, 77. 2) Joakim Öjendal, Stina Hansson, Sofie Hellberg (Eds.), Politics and Development in a Transboundary Watershed: The Case of the Lower Mekong Basin (London - New York: Springer Science & Business Media, 2011), pp. 176, 185. Chú thích trang 405 1) Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araujo, Đạo quân Trung Quốc thầm lặng, tr. 226-228. Chú thích trang 406 1)Trung tâm Con người và Thiên nhiên, Bản tin chính sách, tài nguyên, môi trường, phát triển bền vững, Số 18, Quý II, 2015, tr. 7. 2)Lê Anh Tuấn, Nguyễn Hữu Thiện, Dương Văn Ni, Đào Trọng Tứ, Lê Phát Quới, Nguyễn Đức Tú, Chuyện nước và con người ở đồng bằng sông Cửu Long, tr. 39. 3)Ding Chun, Saving the Tarim River (Beijing: China Intercontinental Press, 2014), pp. 39-43. 4)Yi Zhaohong, The Clear Rivers to the North (Beijing: China Intercontinental Press, 2014), pp. 8, 16, 38. Chú thích trang 407 1)Khánh An, “Cứu nguồn nước và nông dân Mê Kông”, Báo Thanh niên, 30-5-2017. 2)Francois Molle, Tira Foran, Mina Kakonen, Contested Waterscapes in the Mekong Region: Hydropower, Livelihoods and Governance (New York: Erthscan, 2009), p. 119. 3)Ngô Thế Vinh, Mekong - Dòng sông nghẽn mạch, tr. 289. Chú thích trang 408 1)Lê Anh Tuấn, Nguyễn Hữu Thiện, Dương Văn Ni, Đào Trọng Tứ, Lê Phát Quới, Nguyễn Đức Tú, Chuyện nước và con người ở đồng bằng sông Cửu Long, tr. 41. Chú thích trang 409 1)Joakim Öjendal, Stina Hansson, Sofie Hellberg (Eds.), Politics and Development in a Transboundary Watershed: The Case of the Lower Mekong Basin, pp. 136, 138. 2)Lê Anh Tuấn, Nguyễn Hữu Thiện, Dương Văn Ni, Đào Trọng Tứ, Lê Phát Quới, Nguyễn Đức Tú, Chuyện nước và con người ở đồng bằng sông Cửu Long, tr. 46, 54. 3)Ben Boer, Philip Hirsch, Fleurs Johns, Ben Saul, Natalia Scurra, The Mekong: A Socio-legal Approach to River Basin Development (Earthscan, 2016), pp. 147, 166. Chú thích trang 410 1)Donald E. Weatherbee, International Relations in Southeast Asia: The Struggle for Autonomy, pp. 121, 122. 2)Chung Hoàng Chương, “Hạn mặn ở đồng bằng sông Cửu Long & giải pháp”, Đại học Khoa học xã hội và nhân văn TPHCM, Tư liệu hội thảo ngày 11-5-2016. Chú thích trang 411 1)Fabrice G. Renaud & Claudia Kuenzer, The Mekong Delta System - Interdisciplinary Analyses of a River Delta, p. 30. Chú thích trang 412 1)Lê Quân, “Trung Quốc làm khó sông Hồng”, Báo Thanh niên, ngày 15-7-2016, tr. 3. Tác giả Lê Vĩnh Trương

Phần I.4. Nhiễm mặn dưới hạ nguồn và I.5. Ảnh hưởng chính trị từ sông Mekong và các động hướng liên quan

(Trích đăng các phần viết về đề tài này trong cuốn "Bàn về Trung Quốc trỗi dậy" NCB Tổng Hợp TPHCM, 2019

-Trang 386- 399)

I.4. Nhiễm mặn dưới hạ nguồn

V.K. Tri nhấn mạnh tình trạng mặn hóa đồng bằng Mekong là đầy đe dọa do dòng chảy từ thượng nguồn Trung Quốc giảm, mùa gió chướng diễn ra mạnh vào tháng tư, khi ấy nước biển mặn sẽ thâm nhập sâu vào nội địa miền tây nam Việt Nam. Để ngăn chận sự mặn hóa này, theo M. Marchand, Việt Nam cần có một hệ thống đập để giữ lại nước sông trong mùa lũ tại các cửa biển nhằm hạn chế tác hại do Trung Quốc giảm lượng nước qua hệ thống đập trên thượng nguồn.(2)

Các kế hoạch cục bộ của từng nước đã mang nước mặn vào sâu trong lãnh thổ hạ nguồn. Thái Lan đã có kế hoạch chuyển dòng sông Mekong để đưa một lượng nước lớn bơm tưới cho các vùng đông bắc Thái. Việt Nam yêu cầu Thái Lan hủy bỏ kế hoạch năm 1992, vì hậu quả nhiễm mặn đồng bằng Mekong sẽ trầm trọng hơn nữa, nhất là trong mùa khô, nhưng phản đối này đã không có câu trả lời từ Thái Lan.

Tại Lào, môi trường sinh thái bị ảnh hưởng nghiêm trọng do mất đa dạng sinh học vì chuyển đổi từ rừng tự nhiên sang rừng cao su. Tuy không phải vấn đề nhiễm mặn nhưng việc thiếu nguồn nước tự nhiên đã khiến cộng đồng Mekong phải rời bỏ nông nghiệp truyền thống. Các đập thủy điện đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới ngành trồng lúa nước của Lào.(3)

(Trang 386)

Người dân ở các địa phương gần biển ở Nhu Gia, Sóc Trăng đã ẩu đả và phá bỏ con đập ngăn nước mặn vào cửa biển do những người nông dân trồng lúa đã chuyển sang nuôi tôm nước mặn sau một thời gian dài nước biển xâm thực vào sông Mekong. Sự mưu sinh bản năng, không ý thức của cư dân Mekong cũng là một nguyên nhân gây nhiễm mặn con sông Mekong.

Theo VTV ngày 11-2-2016, nước mặn đã thâm nhập gần như toàn bộ diện tích canh tác Đông Xuân, khiến lúa chết, nông dân thất mùa. Tuy nhiên, lý do được quy cho biến đổi khí hậu nhiều hơn do tác động thiếu nước đầu nguồn sông Mekong. Ngày 15-3-2016, nhà chức trách các tỉnh Sóc Trăng, Cần Thơ, Bến Tre xem xét công bố tình trạng thiên tai do nước mặn đã tràn vào hàng ngàn ha lúa nước.(1)

Tình trạng nhiễm mặn, cạn kiệt nước và mất cân bằng sinh thái tuy nhiều vấn đề nhưng xem ra có cùng nguyên nhân chung nhất, đó là hạ nguồn không có quyền với nguồn nước trên thượng nguồn. Khó có thể chỉ quy kết cho hiện tượng El Nino hay trái đất nóng dần lên, vì các đồng bằng lúa nước của Thái Lan, Campuchia nào không gắn liền với sông Mekong không bị tình trạng này.

I.5. Ảnh hưởng chính trị từ sông Mekong và các động hướng liên quan

Trung Quốc đang gây tác động mạnh mẽ đối với các nước CMVL (Campuchia, Myanmar, Việt Nam và Lào) và Thái Lan, ra vịnh Bengal. Trung Quốc tác động mạnh đến sông Mekong và có các động hướng khác nhằm khống chế khu vực địa lý này. Thái Lan và Myanmar cùng có bờ biển hướng ra vịnh Bengal và là cửa ngõ để Trung Quốc vươn các luồng vận tải ra Ấn Độ Dương, tránh con đường độc đạo SLOC Biển Đông đi qua eo

(Trang 387)

Malacca. Tất cả các nước CMVL và Thái Lan đều nằm trong mạng lưới giao thông tương lai giả định gồm đường bộ, đường sắt kết nối với Côn Minh - Vân Nam, vì vậy về lý thuyết đều có thể kết nối để hòa mạng cho toàn Đông Nam Á với phía nam Trung Quốc. Vẫn thiếu những nhân tố như đầu tàu kinh tế và những trở ngại chính trị, trở ngại do vấn đề chủ quyền quốc gia nếu hòa nhập cả cánh Hợp tác kinh tế vịnh Bắc bộ mở rộng, vì tranh chấp ở Biển Đông.(1)

Các dự án Trung Quốc tham gia liên kết về giao thông, thương mãi, du lịch nối một trục và các “cánh” từ khu vực Mekong xuống Singapore, đến vịnh Bắc bộ, vịnh Bengal như sau: “Trung Quốc viện trợ 5 triệu USD cho chương trình phát triển lưu vực sông Mê Kông, tiếp đó, Trung Quốc cùng Lào, Thái Lan và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) xây dựng tuyến đường bộ Côn Minh - Băng Cốc dài 1.948 km (đoạn Côn Minh - Viêng Chăn dài 1.135 km được hoàn thành vào tháng 5-2006 và đoạn Viêng Chăn - Băng Cốc dài 831 km được hoàn thành cuối năm 2006). Tuyến đường từ Băng Cốc tiếp nối đến Xinhgapo, tạo thành “tuyến đường vàng” nối liền miền tây Trung Quốc qua Lào, Thái Lan, Malaixia đến tận Xinhgapo. Trung Quốc và các bên liên quan đã và đang nghiên cứu các dự án khả thi cho việc xây dựng tuyến đường sắt xuyên Á từ Xinhgapo đến Côn Minh. Ngoài ra, Trung Quốc đang tiến hành khảo sát, thiết kế xây dựng các tuyến đường ống dẫn dầu đi từ Ấn Độ Dương qua Mianma hoặc Thái Lan đến vùng Tây Nam Trung Quốc. Với sự tham gia của Trung Quốc, hợp tác phát triển tiểu vùng Mê Kông được đưa ra bàn thảo tại nhiều hội nghị dưới sự trợ giúp chủ yếu của ADB”.(2)

(Trang 388)

Những vấn đề mất cân bằng, thiếu niềm tin của các thành tố trong hệ thống theo khuôn mẫu SIJORI(1) khiến mạng lưới này bị chậm lại.(2)

Trong quan hệ với Myanmar, Trung Quốc tiếp cận mềm mỏng thực dụng đúng phương sách như đã thực hiện ở châu Phi, Mỹ La tinh đến châu Á: “… Myanmar đã tự hiến mình cho gã láng giềng háu đói, nhử mồi Trung Quốc bằng nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và môi trường pháp lý điển hình cho chế độ độc tài của mình. Trung Quốc đã không để vuột mất cơ hội này khi có thể nhìn thấy lợi ích địa chính trị và năng lượng quan trọng của Myanmar trong khu vực. Để đổi lấy đặc quyền tiếp cận ngành khai khoáng, các hợp đồng thủy điện và Ấn Độ Dương của Myanmar, Bắc Kinh đã cung cấp cho Rangoon an ninh ngoại giao, đầu tư và vũ khí tại thời điểm phương Tây đang cố gắng cô lập chế độ này. Dù Myanmar có sẵn các lựa chọn khác, như quan hệ đối tác với Ấn Độ, Thái Lan hay Singapore, nhưng liên minh với Trung Quốc cung cấp chiếc phao cứu sinh quý giá giúp chế độ duy trì quyền lực, và từ đó, tiếp tục nhiều thập niên lạm dụng. Mặc dù mối quan hệ này chắc chắn được thúc đẩy bởi lợi ích riêng chứ không phải do tình hữu nghị, nó đã thành công trong việc nuôi dưỡng và duy trì hiện trạng với lý do “không can thiệp” và “chung sống hòa bình”, hai trong các nguyên tắc dẫn dắt chính sách đối ngoại của Trung Quốc”.(3)

Một khi Trung Quốc đưa ba hạm đội đến đóng quân tại Shihanoukville (Campuchia), cảng này sẽ được sử dụng tương tự dự án nối các cảng Myanmar, Pakistan để chuyển dầu về

(Trang 389)

Trung Quốc.(1) Lượng nhiên liệu này phải đi đường biển qua eo Malacca, nhưng như vậy cũng chia nhỏ và tránh được những bất trắc có thể nổ ra trên SLOC Biển Đông, vốn rất nóng vào những năm 2015 - 2016.

Ngoài phần sông Mekong qua Myanmar với ý nghĩa địa chính trị quan trọng, Trung Quốc đang mở đường tránh eo biển Malacca qua Myanmar, theo Chen Shaofeng. Tổng cộng có bốn phương án được xem xét, trong đó bao gồm: (1) một qua eo biển Kra tại Thái Lan; (2) một đường ống từ Myanmar đến Côn Minh; (3) một đường ống từ Gwadar ở Pakistan đến Thượng Hải qua Tân Cương; và (4) một đường ống bắt đầu từ Iran qua Pakistan và Ấn Độ sang Trung Quốc. Mỗi dự án, nếu được thực hiện, sẽ gặp phải trở ngại công nghệ to lớn, nên chi phí lên cao. Phương án 2 là khả thi nhất, chỉ ký kết giữa Trung Quốc và Myanmar. Phương án 1 đang trong vòng xem xét và phương án 4 đã được loại bỏ, hoặc vì không hiệu quả hoặc vì chính trị. Phương án 3, Trung Quốc đã hoàn thành cảng Gwadar, nhưng chưa làm ống dẫn vào Trung Quốc. Một đường ống nối Trung Quốc và Myanmar sẽ sớm được xây dựng. Ngày 27-3-2009 hai bên đã ký một thỏa thuận cho hai đường ống dẫn dầu và dẫn khí, dự toán 1,5 tỷ USD và 1 tỷ USD. Dầu thô Trung Đông và châu Phi sẽ chuyển từ bờ biển Arakan -Myanmar đến Vân Nam, còn đường ống dẫn khí dự trữ tại các mỏ khí đốt tại Shwe - Myanmar... “Tháng 8-2001, Trung Quốc và Pakistan ký thỏa thuận tài trợ cho dự án xây cảng Gwadar”.

“So với các đường ống dẫn Trung Quốc - Myanmar, đường ống dẫn Trung Quốc - Pakistan đắt hơn. Thứ nhất, chi phí đường

(Trang 390)

ống cao vì khoảng cách dài và địa hình địa lý phức tạp. Thứ hai,

không có nhiều dầu khí ở Pakistan. Thứ ba, dầu qua đường ống này đi vào Tân Cương vốn không thiếu dầu; dầu nhập cần đi hàng ngàn km mới đến ven biển, đội chi phí lên cao… Con đường từ Myanmar vào Trung Quốc sẽ là con đường thay cho tuyến qua eo biển Malacca”.(1) Myanmar đóng vai trò mắc xích quan trọng đưa Trung Quốc thoát ra khỏi bế tắc Malacca.

Theo Wenren Jiang, một tuyến đường ống khả thi nữa là tuyến đi từ biên giới Turkmenistan, Uzbekistan xuyên Uzbekistan và Kazakhstan và chạy đến khu tự trị Tân Cương…(2)

(Trang 391)

Có các thông tin cho thấy phương án thiết lập kênh đào Kra qua đất Thái Lan vẫn được xúc tiến với các khả năng thực thi khác biệt. Theo một số thông tin, chính phủ Thái Lan và Trung Quốc đã ký kết thỏa thuận xây dựng kênh đào Kra đi xuyên qua vịnh Thái Lan và phá bỏ thế độc đạo của eo Malacca. Cũng có một số thông tin khác cho rằng Thái Lan và Trung Quốc chưa tiến hành công việc thay đổi thế địa lý có ý nghĩa lớn này.(1)

Quay lại với Myanmar, tầm ảnh hưởng, sự quan tâm của Trung Quốc đến Myanmar vượt ra ngoài khuôn khổ sông Mekong vì Myanmar là đầu cầu đưa Trung Quốc thoát ra khỏi lục địa từ phía tây nam, một trong các nỗ lực phá vỡ thế bế tắc mà hiểm lộ Malacca mang lại. Trung Quốc đã thành công trong nỗ lực phát triển các đường ống dẫn dầu khí trải dài sang

(Trang 392)

Trung, Nam Á và Myanmar (17.000 km).(1) Bắc Kinh thiếu một California để mở cánh cửa ra Ấn Độ Dương, hoàn tất con đường “Hai đại dương”, và Myanmar đã đáp ứng nhu cầu này. Một ý kiến khác cho rằng dẫu một số chiến lược gia bàn về việc thiết lập con đường qua Myanmar, nhưng không chắc chắn, do Myanmar đang tìm cách tối đa hóa lợi ích quốc gia của họ, không chỉ phụ thuộc vào Trung Quốc mà qua quan hệ với Trung Quốc, Ấn Độ và Mỹ.(2)

(Trang 393)

Đây là một cuộc đua tranh ngầm giữa hai nước Ấn - Trung. Ấn sẽ không yên nếu Myanmar ngả về Trung Quốc. Hai con sông Irrawady và Salween chảy thẳng từ cao nguyên Tây Tạng và dãy Himalaya vào vịnh Bengal đã nằm trong tầm với của Trung Quốc, và họ đã xây một nhà máy điện khổng lồ 9 tỷ USD, công suất 7,1 gigawatt trên sông Salween. Những đường ống dầu khí này sẽ đi qua lãnh thổ Myanmar từ Mandalay đến Ruili, Vân Nam và về khu tự trị Quảng Tây. Được chấm là một trong hai cánh cửa phía tây mở ra biển, các nhà hoạch định Trung Quốc e ngại quá phiêu lưu khi đặt trọng lượng chiến lược quá lớn vào Myanmar. Song điều này cũng được lý giải là vì Myanmar ít biến động hơn Pakistan. Trung Quốc đã xây một cảng mới tại Ramree, cho đường ống chạy song song với đường tàu hỏa và đường cao tốc. Trong vòng vài năm nữa, ảnh hưởng của Trung Quốc tại vịnh Bengal có thể sẽ mạnh hơn bao giờ hết trong lịch sử. Dự phóng sẽ có ba con đường ống, cao tốc và đường sắt nối Trung Quốc và phía đông Ấn Độ chỉ trong một ngày. Myanmar và Thái Lan cũng có một sự án cơ sở hạ tầng dọc theo bờ biển Tenasserim trị giá 8,6 tỷ USD và tiếp theo sau là 58 tỷ USD bao gồm cảng, thép, phân bón, nhà máy hóa dầu và lọc dầu.(1) Nếu Trung Quốc có thể sử dụng cảng biển từ chính Myanmar thì phức hợp này, nằm ở ven biển Bengal, sẽ có thể được kết nối vào mạch đường như đã đề cập.

Tại Lào, có những khu dân cư ở Boten, tỉnh Luang Nam Tha giáp Trung Quốc, dân cư Lào đã phải dời sâu vào nội địa và thành phố này đã trở thành một thành phố chuyển sang múi giờ của Bắc Kinh, sử dụng đồng RMB và tiếng Hoa trong giao tiếp, điện và điện thoại được kết nối vào hệ thống Trung Quốc. Đồng

(Trang 394)

kíp của Lào không được lưu hành trong khu này.(1) Một khu dân cư gần như là tự trị của người Trung Quốc.

Với quốc gia Lào ít tiềm lực kinh tế ngoài thủy điện, và chỉ có thể đáp ứng 36% cho các chi phí quốc gia và phần còn lại 64% phải đi vay, Trung Quốc là nhà cung cấp tài trợ hào phóng. So với các khoản hỗ trợ chừng mực của Việt Nam cho Lào là hàng trăm triệu USD dành cho Lào từ Trung Quốc trong năm 2016. Trung Quốc còn đầu tư xây dựng và cải tạo giúp Lào 2.609 km đường bộ.

Tác giả Nguyễn Hoàng Giáp nhận định về gọng kềm thứ hai của Trung Quốc ở phía tây Việt Nam. Trong khi ở Biển Đông, Trung Quốc quấy nhiễu các nước bằng “đường lưỡi bò”, còn: “… trên bộ, sát biên giới phía tây của Việt Nam - Trung Quốc lại từng bước tiến hành chiến lược nắm quyền chi phối các nước láng giềng gần gũi của Việt Nam là Lào và Campuchia. Nếu ý đồ chiến lược của Trung Quốc được hoàn thành thì coi như lãnh thổ Việt Nam bị bao vây trong một gọng kìm trên Biển Đông và tuyến trên bộ kéo dài từ biên giới tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) xuống Lào, đến Campuchia và vùng biển nam Campuchia…”.(2)

Trung Quốc đang đàm phán để trú đóng ba hạm đội hải quân tại Shihanoukville,(3) tăng cường sức mạnh ở phía tây Việt Nam, phía đông Thái Lan và hỗ trợ cho tuyến vận tải Trung Quốc qua kênh đào Kra khi thực hiện.

Về đất nước sát bên Việt Nam và có cảng biển ra vịnh Thái Lan, Campuchia đã có một thời đại hoàng kim trước cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam Việt Nam, tức trước thời Khmer Đỏ, họ được ủng hộ từ Pháp, Mỹ và ngay cả từ khối cộng sản.

(Trang 395)

Campuchia giai đoạn đó xây dựng nhiều trường học, bệnh viện và giao thông hạ tầng tốt đẹp. Nước này cũng đã xuất khẩu nhiều gạo, cao su. Campuchia đã có một truyền thống độc lập, tự chủ, kiêng dè và cảnh giác với các nước lớn và Trung Quốc như với Quyết định 351. Pen Sovan từng sang Moscow, Berlin tìm kiếm đa phương hóa và sau đó đánh mất sự ủng hộ của Việt Nam. Các lãnh đạo Campuchia theo đuổi sự độc lập với Việt Nam từ Shihanouk đến Pen So Van, Hun Sen. Thủ tướng Hun Sen, vốn trước khi nắm quyền tại Campuchia được Việt Nam hậu thuẫn, đã khôn khéo tạo thế riêng trong đảng Nhân dân cách mạng để có thể hành xử độc lập hơn.(1) Campuchia đóng vai trò quan trọng bậc nhất trong khung cảnh địa chính trị Mekong với nguồn nước Mekong vào Việt Nam và cả những tác động, uy hiếp địa chiến lược đối với Việt Nam.

Chính thể Khmer Đỏ không phải là một đồng minh hoàn toàn dưới trướng Trung Quốc mà vẫn giữ tinh thần cảnh giác với Trung Hoa đỏ dù vẫn nhận viện trợ. Không thể đánh giá đơn giản tinh thần tự chủ của người Campuchia. Ngược lại, cũng trong thế đứng địa chính trị mà Liên Xô đã ủng hộ phái Lon Non thay vì Khmer Đỏ hay nhóm bảo hoàng Shihanouk trong cuộc chiến Đông Dương lần thứ hai.(2)

Đáng lưu ý hơn, trong cuộc viếng thăm của lãnh đạo Việt Nam và Trung Quốc đến Campuchia lần lượt trong năm 2016, diễn từ của quốc vương Campuchia dành cho Tập Cận Bình mô tả Trung Quốc là “người anh em tốt” song chỉ dành cho Chủ tịch Việt Nam danh xưng “người anh em” của xứ Chùa Tháp. Ngoài những nỗ lực tác động ngoại giao kinh tế, Trung

(Trang 396)

Quốc còn khôn ngoan chơi lá bài dân tộc chủ nghĩa khi ủng hộ Campuchia tranh chấp đền Pret Vihia với Thái Lan, lấy điểm với Campuchia, ngoài việc chưa hẳn mất nhiều với Thái Lan song đã đưa Việt Nam vào vị thế đứng ngoài. Tại Phnom Penh, có các tên đại lộ Charles de Gaulle, Mao Trạch Đông, Tito, Liên Bang Nga, Tiệp Khắc nhưng không có đường mang tên danh nhân Việt Nam, chỉ có tên đường Kampuchea Krom, hàm chỉ đồng bằng sông Cửu Long. Một cách biểu đạt không vui về Việt Nam.

Từ 1994 tới nay (2017), Trung Quốc là đối tác kinh tế quan trọng nhất của Campuchia. Với 9 tỷ USD đầu tư vào các lĩnh vực khai khoáng, thủy điện, may mặc và đường bộ, FDI của Trung Quốc chiếm tới 44% tổng FDI mà Campuchia nhận (1994 - 2014). Từ 2015, Trung Quốc chuyển hướng đầu tư vào cảng biển. Tháng 8-2015 và tháng 3-2016, Trung Quốc đã có hai khoản đầu tư chiến lược vào cơ sơ hạ tầng du lịch kèm cảng biển tại Koh Kong (thành phố Thất Long) với trị giá 3,8 tỷ USD và tại Sihanoukville (Golden Silver Gulf) với trị giá 5,7 tỷ USD. Nhờ nguồn lực dồi dào, các dự án mới do Trung Quốc đầu tư sở hữu những cơ hội phát triển vượt trội, tiềm năng trở thành các đầu tàu phát triển của Campuchia. Với 9,5 tỷ USD vốn đầu tư và kiểm soát hơn 1/4 diện tích bờ biển của Campuchia trong hai khu vực rộng hơn 33 ngàn ha, hai cảng biển do Trung Quốc đầu tư tại Sihanoukville và Koh Kong sẽ là hai dự án cảng nước sâu và cảng quốc tế mới duy nhất của Campuchia trong giai đoạn sắp tới.(1)

Trung Quốc cũng có các dự án viện trợ cho Campuchia và Lào liên quan đến hệ thống đường sắt của hai nước này.

(Trang 397)

Về sông Mekong ở đầu nguồn, ngoài tác động gây hại lên đời sống 60 triệu cư dân hạ nguồn, tăng giảm mực nước những con đập khổng lồ ở Vân Nam còn tạo thành luồng giao thông được Trung Quốc khai thác với những hàm ý quan trọng “… sử dụng như thủy lộ chiến lược vận chuyển dầu khí từ Trung Quốc tiếp tế cho các tỉnh vùng kỹ nghệ tây nam Trung Quốc thay vì phải đi qua eo biển Malacca”.(1)

Eo Malacca càng có nhiều lượng hàng vận tải đi qua càng là nan đề lớn cho Trung Quốc và ý nghĩa địa chính trị của khu vực Mekong càng cấp thiết để họ mở một con đường khác bằng sức mạnh và lọc lõi: “Theo Tân Hoa xã ngày 29-12-2006, hai con tàu chở 300 tấn dầu từ giang cảng Chiang Rai, Bắc Thái ngược dòng sông Mekong đã tới được một giang cảng phía tây nam tỉnh Vân Nam. Cuộc chuyển vận dầu lịch sử này đã đánh dấu sự quyết tâm của Bắc Kinh đi tìm một con đường thứ hai chuyển dầu từ Trung Đông vào Trung Quốc thay vì phải qua eo biển Malacca. Về mặt chiến lược, Bắc Kinh không ngừng bày tỏ mối quan tâm về tình huống phải đương đầu với các chiến hạm Mỹ phong tỏa sinh lộ chở dầu của Trung Quốc qua eo biển này”.(2)

Như đã đề cập, có thông tin Thái Lan và Trung Quốc cũng đã ký kết thỏa thuận xây dựng kênh đào Kra đi xuyên qua vịnh Thái Lan và phá bỏ thế độc đạo của eo Malacca.

Về mặt chiến lược quân sự, các hồ chứa lơ lửng bên trên thượng nguồn có thể là một võ khí địa chính trị đặc biệt hoặc đơn giản hơn, những nguy cơ tiềm ẩn cho các nước hạ nguồn: “Ngoài ra, không có gì là chắc chắn an toàn khi vận hành các hồ chứa - thủy điện mà các sự cố của nó luôn luôn là những “quả bom nước” có khả năng hủy diệt hàng loạt sinh mạng và tàn phá môi trường. Bàn rộng ra, các tác động của chuỗi đập thủy điện

(Trang 398)

trên dòng chính sông Mê Công có thể tạo ra những mâu thuẫn về mặt pháp lý và chính trị, gây chia rẽ giữa các quốc gia liên quan và xa hơn là những xung đột do mâu thuẫn về nước và có thể sẽ trở thành nguồn gốc cho những xáo trộn và căng thẳng lớn trong khu vực”.(1)

(Trang 399)

Chú thích trang 386

1) Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araujo, Đạo quân Trung Quốc thầm lặng, tr. 158.

2) Fabrice G. Renaud & Claudia Kuenzer, The Mekong Delta System - Interdisciplinary Analyses of a River Delta, pp. 62, 79.

3) Trần Hải Yến, “Đầu tư của Trung Quốc tại Lào trong giai đoạn hiện nay”, Tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc, Số tháng 8-2015, tr. 32.

Chú thích trang 387

1) VOV Giao thông 16:45 ngày 15-3-2016.

Chú thích trang 388

1) Đặng Đình Quý, “Lý thuyết và thực tiễn các tam giác phát triển ở Đông Nam Á: một vài gợi ý đối với sang kiến “một trục hai cánh””, Học viện Ngoại giao, Phạm Bình Minh (chủ biên), Cục diện thế giới đến 2020, tr. 244, 245.

2) Nguyễn Hoàng Giáp, Cạnh tranh chiến lược ở khu vực Đông Nam Á giữa một số nước lớn hiện nay, tr. 136.

Chú thích trang 389

1) Khu vực tăng trưởng gồm Singapore, bang Johor (Malaysia) và tỉnh Riau (Indonesia) liên quan thương mại, giao thông, năng lượng, bảo vệ môi trường, du lịch.

2) Đặng Đình Quý, “Lý thuyết và thực tiễn các tam giác phát triển ở Đông Nam Á: một vài gợi ý đối với sang kiến “một trục hai cánh””, Học viện Ngoại giao, Phạm Bình Minh (chủ biên), Cục diện thế giới đến 2020, tr. 235-245.

3) Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araujo, Đạo quân Trung Quốc thầm lặng, tr. 98.

Chú thích trang 390

1) Phou Sambath, “Cambodia - China Relation: Past, Present and Future” (RA8967237), IIMBA, College of Management, http://www.ncku.edu.tw/ cseas/98CSEAS/report%20SEA/CAM/cam11%20phou%20sambath.pdf, pp. 7, 9.

Chú thích trang 391

1) Chen Shaofeng, “China’s Self-Extrication from the “Malacca Dilemma” and Implications”, p. 10.

2) Amy Lugg & Mark Hong, Energy Issues in the Asia-Pacific Region, p. 166.

Chú thích trang 392

1) Theo Straitstimes, http://www.straitstimes.com/opinion/new-viet-port-a-clue-to-kra-canal and Diplomat, http://thediplomat.com/2015/05/no-china-isnt-building-a-game-changing-canal-in-thailand-yet/, 7-1-2016.

Chú thích trang 393

1) Chen Shaofeng, “China’s Self-Extrication from the “Malacca Dilemma” and Implications”, p. 18.

2) Nguyễn Ngọc Trường, Về vấn đề Biển Đông, tr. 16.

Chú thích trang 394

1) Thant Myint-U, Where China Meets India - Burma and the New Crossroad of Asia (New York: Farrar, Strauss and Giroux, 2012), pp. 29, 31, 111, 136, 216, 247, 319.

Chú thích trang 395

1) Trần Hải Yến, “Đầu tư của Trung Quốc tại Lào trong giai đoạn hiện nay”, Tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc, Số tháng 8-2015, tr. 30.

2) Nguyễn Hoàng Giáp, Cạnh tranh chiến lược ở khu vực Đông Nam Á giữa một số nước lớn hiện nay, tr. 298, 299, 300.

3) Phou Sambath, “Cambodia - China Relation: Past, Present and Future”, p. 7.

Chú thích trang 396

1) Evan Gottesman, Cambodia after the Khmer Rouge (Silkworm Books, 2003), pp. 18, 182, 153, 215.

2) John D. Ciorciari (2013). “China and the Pol Pot Regime”, Cold War History, Vol. 14, No. 2, pp. 215-235, http://nghiencuuquocte.net/2014/05/15/trung-quoc-va-che-do-pol-pot/, Biên dịch và hiệu đính: Nguyễn Thị Nhung.

Chú thích trang 397

1) Vũ Thành Công, Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế (SCIS), “Chiến lược địa-kinh tế của Trung Quốc tại Campuchia”, http://scis.hcmussh.edu.vn/?ArticleId=f57328ed-9ab4-4c8d-8b9a-6de55521770e, đọc tháng 7-2017.

Chú thích trang 398

1) Ngô Thế Vinh, Mekong - Dòng sông nghẽn mạch, tr. 12.

2) Ngô Thế Vinh, Mekong - Dòng sông nghẽn mạch, tr. 294.

Chú thích trang 399

1)Lê Anh Tuấn, Nguyễn Hữu Thiện, Dương Văn Ni, Đào Trọng Tứ, Lê Phát Quới, Nguyễn Đức Tú, Chuyện nước và con người ở đồng bằng sông Cửu Long, tr. 61.

Tác giả Lê Vĩnh Trương